Delegacja pracowników – nowe wytyczne w zakresie poświadczania dokumentu A1

Określenie właściwego systemu zabezpieczenia społecznego dla osób wykonujących pracę w różnych krajach Unii Europejskiej, bazuje na dwóch zasadach generalnych:

1. Miejsca wykonywania pracy, która oznacza, że osoba podlega zabezpieczeniu społecznemu państwa  członkowskiego, w którym podejmuje aktywność zawodową, tj. wykonuje pracę najemną, czy pracę na własny rachunek.
2. Jednego ustawodawstwa właściwego, która oznacza,  że osoba, wykonująca wiele różnych  aktywności zawodowych na terytorium  przynajmniej dwóch państw członkowskich,   podlega zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie jednego państwa członkowskiego.  

Tym samym,  osoba migrująca do  innego państwa członkowskiego UE w celach  zarobkowych, co do zasady podlegać będzie zabezpieczeniu  społecznemu państwa, w którym wykonuje pracę najemną lub pracę na własny rachunek.

WYJĄTKI OD ZASADY MIEJSCA WYKONYWANIA PRACY

Od powyżej przedstawionej, generalnej zasady miejsca wykonywania pracy, występują dwa wyjątki określone w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej „Rozporządzenie”):

1. delegowania   pracownika do   wykonywania pracy   w innym państwie członkowskim (art. 12 ust. 1 Rozporządzenia nr 883/2004),
2. przeniesienia   działalności na   własny rachunek do   innego państwa członkowskiego (art. 12 ust. 2 Rozporządzenia nr 883/2004).

Zgodnie z art. 12 Rozporządzenia:

„Artykuł  12

•  Osoba,  która wykonuje  działalność jako pracownik   najemny w państwie członkowskim   w imieniu pracodawcy, który normalnie   prowadzi tam swą działalność, a która jest  delegowana przez tego pracodawcę do innego   państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego  państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba  ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę.

• Osoba, która normalnie wykonuje działalność jako  osoba pracująca na własny rachunek  w Państwie Członkowskim, a która udaje  się, by wykonywać podobną działalność w innym  Państwie Członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu  pierwszego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy”.

Należy również wskazać, że stosowanie zasad generalnych, może w niektórych sytuacjach okazać się utrudnione, a wręcz niemożliwe. Dotyczyć to będzie sytuacji, w których osoba jednocześnie, przynajmniej w dwóch państwach członkowskich, wykonuję pracę: 

a) najemną albo, 

b) na własny rachunek, albo 

c) najemną i na własny rachunek.

W takiej sytuacji, celem ustalenia prawidłowego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego, zastosujemy regulacje szczegółowo opisane w  art. 13.

ZAŚWIADCZENIE A1

Głównym celem, dla którego wydawane są zaświadczenia A1, jest  potwierdzenie podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego  państwa, które wydało taki dokument.  

Z tego względu, osoba  która posiada zaświadczenie A1, nie  jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego  państwa miejsca wykonywania pracy, a jest ubezpieczona  w państwie, w którym zostało wydane to zaświadczenie.

Aby otrzymać zaświadczenie A1 od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, należy wypełnić formularz US-54  – „Informacja o legalności zamieszkania obywatela państwa trzeciego”.

Obywatel państwa trzeciego otrzyma zaświadczenie A1,  pod warunkiem, że zostaną spełnione kryteria określone w regulacjach unijnych oraz spełniony zostanie warunek legalnego zamieszkania. 

W tym miejscu należy wskazać, że cudzoziemcy spoza Unii Europejskiej, na mocy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 r., rozszerzającego Rozporządzenie nr 883/2004 i Rozporządzenie nr 987/2009, zostali objęci przepisami w zakresie koordynacji systemu ubezpieczeń społecznych.

Niemniej, regulacje prawne wymagają, aby cudzoziemiec spoza Unii Europejskiej miał legalne miejsce zamieszkania na obszarze danego kraju Unii. Na skutek tego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, pracodawca może ubiegać się o wydanie zaświadczenia A1 dla swojego pracownika, pod warunkiem określenia legalnego miejsca zamieszkania.

PRZEŁOMOWY WYROK TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

W dniu 24 stycznia 2019 r., Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C 477/17, wprowadzający zmianę w zakresie definiowania pojęcia „miejsca zamieszkania”. Jest to bardzo ważny wyrok dla polskich przedsiębiorców, którzy obecnie zatrudniają na dużą skalę pracowników spoza Unii Europejskiej, w szczególności obywateli Ukrainy. 

STAN FAKTYCZNY SPRAWY

Sprawa dotyczyła sporu zaistniałego pomiędzy Raad van Bestuur van de Sociale Verzekeringsbank (radą administracyjną kasy zabezpieczenia społecznego, zwaną dalej „SVB”) a D. Balandinem i I. Lukachenką oraz Holiday on Ice Services BV (dawniej Stage Entertainment Touring Services BV; zwaną dalej „HOI”) w przedmiocie odmowy wydania przez SVB D. Baladinowi i I. Lukachence, jako obywatelom państw trzecich zatrudnionym przez HOI, zaświadczenia A1 na podstawie art. 19 ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. 

1. Balandin i I. Lukachenko są obywatelami państw trzecich, zatrudnionymi przez HOI z siedzibą w Amsterdamie, którego podstawowym miejscem prowadzenia działalności jest Utrecht (Holandia) i które w okresie między październikiem a majem każdego roku organizuje w różnych krajach, w tym w niektórych państwach członkowskich jak Francja czy Niemcy, widowiska łyżwiarskie. Wszyscy pracownicy HOI przebywają w Holandii podczas kilku tygodni, aby trenować w celu przygotowania widowisk sortowych. Następnie, część łyżwiarzy występuje w Holandii, a pozostała część uczestniczy w występach w różnych państwach członkowskich. W okresie prób i występów sportowych wszyscy obywatele państw trzecich zamieszkują legalnie w Holandii, gdzie w razie potrzeby wydaje im się pozwolenie na pracę. 

Przez wiele lat SVB wystawiała obywatelom państw trzecich zatrudnionym przez HOI zaświadczenia A1, które poświadczały, że mają do nich zastosowanie niderlandzkie przepisy dotyczące zabezpieczenia społecznego, jednak od sezonu 2015/2016, SVB odmawiała wystawiania takich zaświadczeń, argumentując, że ich wystawianie w poprzednich latach było nieprawidłowe i odrzucała wnioski HOI  o wydawanie zaświadczeń A1. Sprawa trafiła do Sądu który stwierdził, że SVB powinna była wydać zaświadczenia A 1 ważne do końca sezonu 2015/2016. SVB wniosła odwołanie od tego wyroku do sądu odsyłającego, który postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 1 rozporządzenia nr 1231/2010 należy interpretować w ten sposób, że obywatele państw trzecich zamieszkujący poza terytorium Unii Europejskiej, jednakże tymczasowo wykonujący na terytorium różnych państw członkowskich pracę na rzecz pracodawcy mającego siedzibę w Niderlandach, mogą powoływać się na rozporządzenie nr 883/2004 (tytuł II) i rozporządzenie nr 987/2009?”.

W pierwszej kolejności, w przedmiotowym wyroku TSUE zwrócono uwagę na definicję terminu „legalnego miejsca zamieszkania”:

„(…)Zgodnie z art. 1 lit. j) rozporządzenia nr 883/2004 pojęcie „zamieszkanie” oznacza „miejsce, w którym osoba zwykle przebywa”. Różni się ono od pojęcia „pobyt”, które art. 1 lit. k) tego rozporządzenia definiuje jako odpowiadające pobytowi czasowemu. Pobyt danej osoby w rozumieniu art. 1 lit. j) rzeczonego rozporządzenia jest zatem przedmiotem oceny stanu faktycznego i jego ustalenie przeprowadza się w zależności od miejsca, w którym znajduje się zwykły ośrodek jej interesów życiowych.”.

” (…) W konsekwencji ani długość obecności, ani fakt, że obywateli ci zachowują zwykły ośrodek swych interesów życiowych w państwie trzecim, nie są jako takie rozstrzygające przy określaniu, czy obywatele ci „legalnie zamieszkują na terytorium danego państwa członkowskiego” w rozumieniu art. 1 rozporządzenia nr 1231/2010 (…).”

Poniżej przedstawiamy tezę rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w zakresie definiowania pojęcia „miejsca zamieszkania”:

„ Artykuł 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. rozszerzającego rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo, należy interpretować w ten sposób, że obywatele państw trzecich, tacy jak ci, których dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, przebywający i wykonujący tymczasowo pracę w różnych państwach członkowskich na rzecz pracodawcy mającego siedzibę w danym państwie członkowskim, mogą powoływać się na przewidziane w rozporządzeniu (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącym wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 zasady koordynacji w celu określenia ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego, któremu podlegają, ze względu na to, że przebywają oni i pracują legalnie na terytorium państw członkowskich.”

Zgodnie z powyższą argumentacją Trybunał wyjaśnił, że pomimo czasowego ograniczenia przebywania i zamieszkania a także wykonywania pracy w różnych państwach członkowskich na rzecz pracodawcy, który posiada siedzibę w danym państwie członkowskim, pracownicy  mogą korzystać z uprawnień w zakresie koordynacji systemu ubezpieczeń społecznych przewidzianych w rozporządzeniach nr 883/2004 i 987/2009.

OBJAŚNIENIE PRAWNE MINISTERSTWA RODZINY, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ

Na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w dniu 02 lipca 2019 r. wydało objaśnienie prawne w zakresie  procedury uzyskiwania zaświadczeń A1 dla obywateli spoza Unii Europejskiej, którzy zatrudniani są przez polskich pracodawców i następnie delegowani do innych krajów członkowskich. 

Zgodnie z przedstawionym objaśnieniem, nawiązującym bezpośrednio do wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-477/17 Balandin, wskazano, że  pojęcie „legalne zamieszkanie” sformułowane w art. 1 Rozporządzenia nr 1231/2010 „nie jest tożsame z pojęciem zamieszkania zdefiniowanym w art. 1 lit. j) Rozporządzenia nr 883/2004, a tym samym nie należy podczas ustalania, czy została spełniona przesłanka w postaci legalnego zamieszkania w rozumieniu art. 1 Rozporządzenia nr 1231/2010 odwoływać się do elementów wymienionych w art. 11 Rozporządzenia Nr 987/2009 (badania ośrodka interesów życiowych)”.

Mając na uwadze treść ww. objaśnień prawnych, warto wskazać, że nowe wytyczne o poświadczenie dokumentu A1, obowiązujące od 02 maja 2018 r., przewidują między innymi:

1. odejście od stosowania art. 11 Rozporządzenia nr 987/2009, tj. „badania interesów życiowych”, z zastrzeżeniem sytuacji zaistnienia sporu między instytucjami;
2. uwzględnienie na potrzeby postępowania poszerzonej listy tytułów pobytowych, uprawniających cudzoziemca do legalnego przebywania oraz wykonywania pracy na terytorium RP;
3. uznanie rezydencji podatkowej obywatela państwa trzeciego w RP za bezwzględnie obowiązujące kryterium do uznania pobytu cudzoziemca na terytorium RP za legalny (jako drugie, obok tytułu pobytowego). 

KATALOG DOKUMENTÓW UPRAWNIAJĄCYCH DO POBYTU W POLSCE – ZMIANY OD MARCA 2019!

Katalog dokumentów, które uprawniają Cudzoziemca do pobytu w Polsce obejmuje między innymi:

• wizę Schengen lub wizę krajową;
• zezwolenie na pobyt czasowy oraz pracę;
• zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego RP;
• zezwolenie na pobyt stały.

Od dnia 06 marca 2019 r. poszerzono listę dokumentów pobytowych o wizę oznaczoną symbolem D18. Jest to wiza wydawana w celu korzystania z uprawnień wynikających z posiadania Karty Polaka. Należy pamiętać, że powyższa zmiana obejmuje tylko i wyłącznie osoby, które posiadają Kartę Polaka.

Wyjątek – praca w Wielkiej Brytanii!

Wielka Brytania nie przyjęła Rozporządzenia nr 1231/2010, tym samym, wobec obywateli państw trzecich, nie znajdą tam zastosowania przepisy Rozporządzenia nr 883/2004. 

Obywatele państw trzecich, chcący pracować w Wielkiej Brytanii, nie otrzymają zaświadczenia A1. W takim przypadku, ZUS może jednak wydać obywatelowi państwa trzeciego tzw. formularz E 101. Jeśli obywatel państwa trzeciego miałby równocześnie lub na zmianę wykonywać pracę lub pracę na  własny rachunek w Wielkiej Brytanii oraz w innych państwach członkowskich, osoba taka otrzyma formularz E 101 (w związku z pracą w Wielkiej Brytanii) oraz zaświadczenie A1 (w związku z pracą w pozostałych państwach członkowskich). 

Podstawy prawne:

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z 24 listopada 2010 r. rozszerzające rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo.
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
4. strona internetowa: http://curia.europa.eu
5. strona internetowa: https://www.gov.pl/web/rodzina

Autor: Aplikant Radcowski Marta Szczepanowska
Nadzór Redakcyjny: Radca Prawny Paweł Tokarski